28 Ι Η ENNOIA THΣ ΜΕΤΑΠΟΛΗΣ [μέρος β']

Η έννοια της Μετάπολης δηλώνει μια πραγματικότητα που ενσωματώνει και υπερβαίνει την κλασική έννοια της μητρόπολης, η οποία περιγράφει τα μεγάλα αστικά συγκροτήματα και τη μεγάλη πόλη που αναλαμβάνει τις πιο υψηλές λειτουργίες στο πλαίσιο της περιφερειακής ή της τοπικής αστικής ιεράρχησης. Σύμφωνα με τον Francois Ascher, ΄μια Μετάπολη είναι το σύνολο των χώρων όπου το σύνολο ή τμήμα των κατοίκων, των οικονομικών δραστηριοτήτων ή των περιοχών, βρίσκεται ενσωματωμένο στην καθημερινή λειτουργία μιας μητρόπολης. Μια μετάπολη αποτελεί γενικώς ένα λεκανοπέδιο κατοίκησης και δραστηριοτήτων. Οι χώροι που συνθέτουν μια μετάπολη είναι κατ' ουσίαν ετερογενείς και όχι κατ' ανάγκη συνεχείς. Μια μετάπολη περιλαμβάνει το λιγότερο μερικές χιλιάδες κατοίκους'.

Πέρα από αστικογεωγραφικά δεδομένα, η μετάπολη φέρει μια νέα πραγματικότητα, την παγκόσμια επικράτηση του αστικού, και αντιπροσωπεύει την απελευθέρωση από τους καταναγκασμούς της ιστορίας και του γεωγραφικού τόπου, την εξάπλωση νέων κανόνων, μεγεθών και προγραμμάτων, την ενσωμάτωση διαφορών, την εξερεύνηση του αγνώστου, την αναζήτηση του νέου.

27 Ι Η ENNOIA THΣ ΜΕΤΑΠΟΛΗΣ [μέρος α']

'Να βρίσκουμε ή να ξαναβρίσκουμε; Να γνωρίζουμε ή να αναγνωρίζουμε; Στο ενδιάμεσο διάστημα ανάμεσα σ' αυτούς τους όρους, η αντιληπτική εικόνα έχει εξαφανιστεί, η πόλη έχει γίνει ένα αστικό συγκρότημα, κάτι σαν Μετάπολη' γράφει ο Paul Virilio.

Στο έργο 'Les nouveaux principes de l' urbanisme. La fin des villes n' est pas a l' ordre du jour', o Francois Ascher υποστηρίζει πως η Μετάπολη είναι η πόλη των πόλεων, η πόλη των τόπων και των ροών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα Μετάπολης είναι οι σύγχρονες μεγαλουπόλεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται από έντονη διαφοροποίηση, όσον αφορά τη συνέχεια - ασυνέχεια της αστικής μάζας. Η Μετάπολη εισάγει μια κατάσταση πέρα από σύνορα χωρών και γεωφυσικά εμπόδια, όπου το τεχνητό, το ηλεκτρονικό και το άυλο συμπληρώνουν και τείνουν να αντικαταστήσουν το φυσικό και το υλικό. Στην περίπτωση της Μετάπολης, η πόλη στην παραδοσιακή της μορφή ως ορισμένο δομημένο σύνολο δεν υπάρχει πια : έχει διασκορπιστεί σε πολλαπλά αστικά συγκροτήματα.

20 Ι ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

'Οι εικόνες αναπαράγουν άλλες εικόνες, προηγούμενες, έχουν μια εφήμερη παρουσία και διοχετεύονται προς διαφορετικά μέσα έκφρασης, απ' όπου επιστρέφουν για να ανακυκλωθούν πάλι'.

[Σπ. Παπαδόπουλος, 'Η πόλη ως πρόβλημα αλχημείας']

Με την έννοια αυτή, ο χώρος γίνεται μια κινητοποιημένη εικόνα που αναμετριέται με τα όριά της, ώστε να αποκαλύπτει τη σύσταση της αρχιτεκτονικής, σαν πράξη εξερεύνησης, σε μια προοπτική σχέση ανταλλαγής πληροφορίας και εικόνας.

Ο χώρος είναι στην ουσία ένας ανιχνευτής και διαμορφωτής στοιχείων και εικόνων, ένα αρχιτεκτονικό γεγονός. Η αρχιτεκτονική μοιάζει να ελέγχει μια κατάσταση εντροπίας, εγγράφοντας τις δυνατότητες που ενυπάρχουν διάσπαρτες στο χώρο.

Στην ουσία, η αρχιτεκτονική επηρεάζεται από στοιχεία της φυσικής πραγματικότητας και, επηρεαζόμενη, την αναδημιουργεί και την προβάλλει. Έτσι, δημιουργείται ένα πολύπλοκο σύστημα σύμφωνα με μια λογική αναπαραγωγής, ώστε τα αρχιτεκτονικά στοιχεία, να αποκτήσουν σημασία μέσω της διαφοροποίησης. Οι εικόνες που πλάθει ένα αρχιτεκτονικό έργο, πλάθονται ανεξάρτητα, ωστόσο συνδέονται άμεσα με την πολυπλοκότητα της σύνθεσης.

18 Ι THE FORM AMD THE IMAGE

The basic concepts that form the methodological basis of architecture are the form and the image, as first encountered in Plato, consolidated by Aristotle and later, mainly through the Greek Middle Ages [Byzantine times], but also through the Latin Middle Ages, reach our era through modern phenomenology of Çϊusserl, and mostly through the critics of Deridda, Ponty and Ricoeur as to the concept of the form, and finally through the analytical approach of Wittegestein regarding the concept of the image.

The former of those basic concepts, the form, defines the concept of the general and the universal, whereas the latter, the image, expresses the concept of the specific and the local. What is of particular importance is the relation between the two concepts. Thus, if for Aristotle the form represents the common and the diachronic, and the image, represents the specific features, their relation is effuctuaded by the incarnation of the form through the special material features of the image. Therefore, one could say that, the spatial element between the form and the image is the eidetic type or, even more abstractly, the eidetic trace. This, as an abstract spatial writing, through architectural creation, could intergrate special features into the form - abstract spatial model - , as a concrete, cultural, architectural image. The dialectic relationship between the form and the image is the relationship between the general and the specific. Thus, this relationship may provide a basic prerequisite for the creative passage from the specific, the local and the contemporary to the general, the universal and the diachronic, and vice versa.

In conclusion we would say that :
[a] at the level of the analysis, the probative quest of eidetic traces of architecture and the city in the form of eidetic models through the history and contemporanity of the civilisation of space would be the one that would be able to reduce the local and the specific to the general at the universal.
[b] at the level of architectural creation, the intergration of contemporary special features into the general, abstract and universal eidetic traces would be the one to produce the contemporary architecture of the city.

17 Ι GENIUS LOCI

'Ο άνθρωπος συλλέγει τα νοήματα που δέχεται, για να δημιουργήσει, για τον εαυτό του, μια image mundi ή έναν μικρόκοσμο, που συνοψίζει τον κόσμο του'.

[Ch. Norberg-Schulz, 'Genus Loci ; towards a phenomenology of architecture']

Η εμπιστοσύνη στις ποιότητες του τόπου και στις ιδιαιτερότητες κάθε τόπου εκφράζεται μέσα από τον όρο 'genius loci'. Το genius [δαιμόνιο] προσωποποιεί και εμψυχώνει τον τόπο, τον κάνει να έχει σχεδόν θέληση... Αυτή η 'εμψύχωση' του τόπου στηρίζεται στην 'ταυτοποίηση' του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Η ταυτοποίηση αυτή εκφράζει την προχωρημένη μορφή διαδικασιών, όπως ο 'προσανατολισμός' και ολοκληρώνεται μέσα από τις διαδικασίες απεικόνισης, συμπλήρωσης και συμβολισμού. Ο άνθρωπος οφείλει να συμβολίσει την κατανόηση της φύσης και ο συμβολισμός με τη σειρά του υποδηλώνει ότι ένα νόημα που έχει γίνει εμπειρία, 'μεταφράζεται' σε ένα άλλο μέσο.

16 Ι Η ΧΩΡΙΚΗ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ

'Η αναλογία των αντιθέτων είναι η σχέση του φωτός με τη σκιά, της κορυφής με την άβυσσο, του πλήρους με το κενό. Η αλληγορία, μητέρα όλων των δογμάτων, είναι η αντικατάσταση της σφραγίδας με το αποτύπωμα, της πραγματικότητας με τις σκιές, είναι το ψέμα της αλήθειας και η αλήθεια του ψέματος'.

[Ε. Levi 'Dogme de la haute magie'']

Βλέποντας τη φύση είτε με το μικροσκόπιο είτε με το τηλεσκόπιο, το αναπτυσσόμενο και ζωντανό κομμάτι της φαίνεται σαν να αποτελείται από άπειρα στοιχεία που συντίθενται ακανόνιστα αλλά με τρόπο ευέλικτο... απ' το τίποτα. Ο σχηματισμός τους αλλάζει περιοδικά, ακολουθώντας τη μεταβολή του χρόνου κι επομένως, τίποτα απ' όσα βλέπουν τα μάτια μας δεν είναι το πραγματικό αλλά κάποιο ήδη ολοκληρωμένο σύνολο. Η εμπειρία του φυσικού χώρου δεν είναι θέμα αντίληψης ή σύλληψης μόνο, αλλά και της αμοιβαίας δράσης ανάμεσά τους. Η φύση, ως κάτι προσωρινό, ποτέ δε σταματά να μεταβάλλεται από μια ακραία κατάσταση σε μια άλλη. Έτσι και η αρχιτεκτονική οφείλει να συμβαδίζει με τη φύση, αφού η φύση επιδρά σε αυτή, με τρόπο ώστε να αλληλοσυμπληρώνονται και να αλληλοσχετίζονται. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, και η αρχιτεκτονική και η φύση, υπόκεινται σε μετασχηματισμούς κι ακόμη, στο ότι βιώνονται με τρόπο ζωντανό.

'Κάθε φαινόμενο - ένα φυσικό φαινόμενο, μια οργανική μορφή - οφείλει το σχήμα του και τον χαρακτήρα του στην πάλη μεταξύ αντίθετων τάσεων. Ένας φυσικός σχηματισμός είναι προϊόν της πάλης μεταξύ της έμφυτης σύστασης και του εξωτερικού περιβάλλοντος'.

[Kepes]

Ζούμε σ' έναν κόσμο στον οποίο κανένα περιβάλλον δεν είναι απόλυτα φυσιολογικό [ακόμα και η φύση σε αγρία κατάσταση είναι χώρος αιχμαλωτισμένος μεταξύ γραμμών ευφυίας]. Κάθε τύπος περικλείει χαρακτηριστικά τα οποία διαφέρουν, οι μορφές τους δεν ταυτίζονται. Μέσα από τις 'αντιφάσεις' αυτές πηγάζει μια ζωντανή αντιπαράθεση. Η ιστορία της αρχιτεκτονικής είναι η ιστορία της αντίθεσής της με τη φύση. Τα μυστήρια και οι κίνδυνοι της εχθρικής φύσης αντιπαρατίθενται με την 'ελεγχόμενη' αρχιτεκτονική και με τον τρόπο αυτό η αρχιτεκτονική μάς προσφέρει μια 'εξιλεωμένη' εκδοχή της φύσης.

15 Ι LOCUS

'Η έννοια του τόπου συνίσταται σε μια ολότητα 'κατασκευασμένη' από συμπαγή πράγματα που έχουν υλική υπόσταση, σχήμα, υφή και χρώμα. Όλα αυτά μαζί καθορίζουν έναν 'περιβαλλοντικό χαρακτήρα' που είναι η ουσία του τόπου. Γενικά ένας τόπος περικλείει εξ ορισμού έναν χαρακτήρα ή μια 'ατμόσφαιρα'. Άρα, ένας τόπος είναι ένα ποιοτικό 'καθολικό' φαινόμενο που δεν μπορούμε να το περιορίσουμε σε καμιά από τις ιδιότητές του, όπως οι χωρικές σχέσεις, χωρίς να χάσει τη συμπαγή του φύση'.

[Ch. Norberg-Schulz, 'Genus Loci ; towards a phenomenology of architecture']

Οι έννοιες λοιπόν που προσδιορίζουν τόσο τον φυσικό τόπο όσο και τον κατασκευασμένο είναι ο 'χώρος' και ο 'χαρακτήρας' που υποδηλώνουν, αντίστοιχα, την τρισδιάστατη οργάνωση των στοιχείων που συγκροτούν έναν χώρο, καθώς και τη γενική 'ατμόσφαιρά' του. Τελικά, δεν είναι τόσο η ολότητα όσο η τοπικότητα που μας ενδιαφέρει, προκειμένου να δομήσουμε μια θεωρία αρχιτεκτονικής πάνω σε νοηματικά πλούσιες στοιχειώδεις δομές. Ο 'τόπος' αποτελεί την κυρίαρχη παράμετρο που προσδιορίζει μια τέτοια φιλοσοφία.

'Η ουσία του χώρου αντικαθρεφτίζει τι θέλει... στην ουσία του χώρου υπάρχει το πνεύμα και η θέληση για έναν ορισμένο τρόπο ζωής, το σχέδιο πρέπει να ακολουθεί πιστά αυτή τη θέληση... Πριν ένας σιδηροδρομικός σταθμός γίνει κτίριο, θέλει να είναι δρόμος'.

[Louis Kahn, 'U. Conrads']