20 Ι ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

'Οι εικόνες αναπαράγουν άλλες εικόνες, προηγούμενες, έχουν μια εφήμερη παρουσία και διοχετεύονται προς διαφορετικά μέσα έκφρασης, απ' όπου επιστρέφουν για να ανακυκλωθούν πάλι'.

[Σπ. Παπαδόπουλος, 'Η πόλη ως πρόβλημα αλχημείας']

Με την έννοια αυτή, ο χώρος γίνεται μια κινητοποιημένη εικόνα που αναμετριέται με τα όριά της, ώστε να αποκαλύπτει τη σύσταση της αρχιτεκτονικής, σαν πράξη εξερεύνησης, σε μια προοπτική σχέση ανταλλαγής πληροφορίας και εικόνας.

Ο χώρος είναι στην ουσία ένας ανιχνευτής και διαμορφωτής στοιχείων και εικόνων, ένα αρχιτεκτονικό γεγονός. Η αρχιτεκτονική μοιάζει να ελέγχει μια κατάσταση εντροπίας, εγγράφοντας τις δυνατότητες που ενυπάρχουν διάσπαρτες στο χώρο.

Στην ουσία, η αρχιτεκτονική επηρεάζεται από στοιχεία της φυσικής πραγματικότητας και, επηρεαζόμενη, την αναδημιουργεί και την προβάλλει. Έτσι, δημιουργείται ένα πολύπλοκο σύστημα σύμφωνα με μια λογική αναπαραγωγής, ώστε τα αρχιτεκτονικά στοιχεία, να αποκτήσουν σημασία μέσω της διαφοροποίησης. Οι εικόνες που πλάθει ένα αρχιτεκτονικό έργο, πλάθονται ανεξάρτητα, ωστόσο συνδέονται άμεσα με την πολυπλοκότητα της σύνθεσης.

17 Ι GENIUS LOCI

'Ο άνθρωπος συλλέγει τα νοήματα που δέχεται, για να δημιουργήσει, για τον εαυτό του, μια image mundi ή έναν μικρόκοσμο, που συνοψίζει τον κόσμο του'.

[Ch. Norberg-Schulz, 'Genus Loci ; towards a phenomenology of architecture']

Η εμπιστοσύνη στις ποιότητες του τόπου και στις ιδιαιτερότητες κάθε τόπου εκφράζεται μέσα από τον όρο 'genius loci'. Το genius [δαιμόνιο] προσωποποιεί και εμψυχώνει τον τόπο, τον κάνει να έχει σχεδόν θέληση... Αυτή η 'εμψύχωση' του τόπου στηρίζεται στην 'ταυτοποίηση' του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Η ταυτοποίηση αυτή εκφράζει την προχωρημένη μορφή διαδικασιών, όπως ο 'προσανατολισμός' και ολοκληρώνεται μέσα από τις διαδικασίες απεικόνισης, συμπλήρωσης και συμβολισμού. Ο άνθρωπος οφείλει να συμβολίσει την κατανόηση της φύσης και ο συμβολισμός με τη σειρά του υποδηλώνει ότι ένα νόημα που έχει γίνει εμπειρία, 'μεταφράζεται' σε ένα άλλο μέσο.

16 Ι Η ΧΩΡΙΚΗ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ

'Η αναλογία των αντιθέτων είναι η σχέση του φωτός με τη σκιά, της κορυφής με την άβυσσο, του πλήρους με το κενό. Η αλληγορία, μητέρα όλων των δογμάτων, είναι η αντικατάσταση της σφραγίδας με το αποτύπωμα, της πραγματικότητας με τις σκιές, είναι το ψέμα της αλήθειας και η αλήθεια του ψέματος'.

[Ε. Levi 'Dogme de la haute magie'']

Βλέποντας τη φύση είτε με το μικροσκόπιο είτε με το τηλεσκόπιο, το αναπτυσσόμενο και ζωντανό κομμάτι της φαίνεται σαν να αποτελείται από άπειρα στοιχεία που συντίθενται ακανόνιστα αλλά με τρόπο ευέλικτο... απ' το τίποτα. Ο σχηματισμός τους αλλάζει περιοδικά, ακολουθώντας τη μεταβολή του χρόνου κι επομένως, τίποτα απ' όσα βλέπουν τα μάτια μας δεν είναι το πραγματικό αλλά κάποιο ήδη ολοκληρωμένο σύνολο. Η εμπειρία του φυσικού χώρου δεν είναι θέμα αντίληψης ή σύλληψης μόνο, αλλά και της αμοιβαίας δράσης ανάμεσά τους. Η φύση, ως κάτι προσωρινό, ποτέ δε σταματά να μεταβάλλεται από μια ακραία κατάσταση σε μια άλλη. Έτσι και η αρχιτεκτονική οφείλει να συμβαδίζει με τη φύση, αφού η φύση επιδρά σε αυτή, με τρόπο ώστε να αλληλοσυμπληρώνονται και να αλληλοσχετίζονται. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, και η αρχιτεκτονική και η φύση, υπόκεινται σε μετασχηματισμούς κι ακόμη, στο ότι βιώνονται με τρόπο ζωντανό.

'Κάθε φαινόμενο - ένα φυσικό φαινόμενο, μια οργανική μορφή - οφείλει το σχήμα του και τον χαρακτήρα του στην πάλη μεταξύ αντίθετων τάσεων. Ένας φυσικός σχηματισμός είναι προϊόν της πάλης μεταξύ της έμφυτης σύστασης και του εξωτερικού περιβάλλοντος'.

[Kepes]

Ζούμε σ' έναν κόσμο στον οποίο κανένα περιβάλλον δεν είναι απόλυτα φυσιολογικό [ακόμα και η φύση σε αγρία κατάσταση είναι χώρος αιχμαλωτισμένος μεταξύ γραμμών ευφυίας]. Κάθε τύπος περικλείει χαρακτηριστικά τα οποία διαφέρουν, οι μορφές τους δεν ταυτίζονται. Μέσα από τις 'αντιφάσεις' αυτές πηγάζει μια ζωντανή αντιπαράθεση. Η ιστορία της αρχιτεκτονικής είναι η ιστορία της αντίθεσής της με τη φύση. Τα μυστήρια και οι κίνδυνοι της εχθρικής φύσης αντιπαρατίθενται με την 'ελεγχόμενη' αρχιτεκτονική και με τον τρόπο αυτό η αρχιτεκτονική μάς προσφέρει μια 'εξιλεωμένη' εκδοχή της φύσης.

15 Ι LOCUS

'Η έννοια του τόπου συνίσταται σε μια ολότητα 'κατασκευασμένη' από συμπαγή πράγματα που έχουν υλική υπόσταση, σχήμα, υφή και χρώμα. Όλα αυτά μαζί καθορίζουν έναν 'περιβαλλοντικό χαρακτήρα' που είναι η ουσία του τόπου. Γενικά ένας τόπος περικλείει εξ ορισμού έναν χαρακτήρα ή μια 'ατμόσφαιρα'. Άρα, ένας τόπος είναι ένα ποιοτικό 'καθολικό' φαινόμενο που δεν μπορούμε να το περιορίσουμε σε καμιά από τις ιδιότητές του, όπως οι χωρικές σχέσεις, χωρίς να χάσει τη συμπαγή του φύση'.

[Ch. Norberg-Schulz, 'Genus Loci ; towards a phenomenology of architecture']

Οι έννοιες λοιπόν που προσδιορίζουν τόσο τον φυσικό τόπο όσο και τον κατασκευασμένο είναι ο 'χώρος' και ο 'χαρακτήρας' που υποδηλώνουν, αντίστοιχα, την τρισδιάστατη οργάνωση των στοιχείων που συγκροτούν έναν χώρο, καθώς και τη γενική 'ατμόσφαιρά' του. Τελικά, δεν είναι τόσο η ολότητα όσο η τοπικότητα που μας ενδιαφέρει, προκειμένου να δομήσουμε μια θεωρία αρχιτεκτονικής πάνω σε νοηματικά πλούσιες στοιχειώδεις δομές. Ο 'τόπος' αποτελεί την κυρίαρχη παράμετρο που προσδιορίζει μια τέτοια φιλοσοφία.

'Η ουσία του χώρου αντικαθρεφτίζει τι θέλει... στην ουσία του χώρου υπάρχει το πνεύμα και η θέληση για έναν ορισμένο τρόπο ζωής, το σχέδιο πρέπει να ακολουθεί πιστά αυτή τη θέληση... Πριν ένας σιδηροδρομικός σταθμός γίνει κτίριο, θέλει να είναι δρόμος'.

[Louis Kahn, 'U. Conrads']