66 Ι ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΟΤΗΤΑ...

Λόγια του Jean Nouvel.

"Το πιο ενδιαφέρον στην έννοια του Beaubourg, ευθύς εξαρχής, είναι η ελευθερία που υπήρχε στο εσωτερικό, στην ίδια τη σύλληψη του χώρου. Υποτίθεται πως μέσα σ' αυτή τη μηχανή στέγασης της τέχνης θα εκδηλώνονταν απολύτως απρόβλεπτα συμβάντα, αυτά τα κτιριακά επίπεδα θα μπορούσαν να συνυπάρχουν με συμπληρώματα, υποστηρίγματα, κινητές επεκτάσεις. Το Beaubourg ήταν αρχικά ένας φορέας.

Εκείνο που σκοτώθηκε εν τη γενέσει του είναι η διάνοιξη των δυνατοτήτων, το εγγενές παιχνίδι με τις δυνατότητες του χώρου, με τη συνολική του κενότητα. Το γεγονός πως ανακατασκευάστηκαν εσωτερικά οι αίθουσες, με μπανάλ πετάσματα, ένας χώρος τελείως συμβατικός, έκανε το Beaubourg να εξελιχθεί στους αντίποδες ακριβώς της έννοιας του απλού αρχιτεκτονικού φορέα, σε τέτοιο σημείο που έφτασαν να βάλουν φύλλα συκής στα δοκάρια για να φαίνονται πιο αξιοπρεπή, ώστε να τείνει να απαλειφθεί κάθε βιομηχανική ή μηχανιστική αναφορά! Κάθε ελευθερία στο εσωτερικό του τόπου λεηλατήθηκε από τους πυροσβέστες που απαίτησαν το κτιριακό επίπεδο εμβαδού 150 μέτρων επί 50 μέτρα να χωριστεί με έναν εγκάρσιο τοίχο. Κατατμήθηκε, είναι σαφέστατο. Από μόνη της αυτή η παρέμβαση ακύρωνε την αναγκαιότητα αλλά και το νόημα της εξωτερικής έκθεσης των σωληνώσεων -θα μπορούσε να βρίσκεται σε κάποιον κεντρικό πυρήνα, ανάμεσα σε δύο τοίχους. Ανάμεσα στις αρχιτεκτονικές προθέσεις και την αλήθεια του, η απόσταση ήταν κολοσσιαία. Μια επιταχυνόμενη γήρανση. Ένα απολιθωμένο κτίσμα."

Πού μπορεί να βρίσκεται τελικά η αλήθεια της αρχιτεκτονικής; Πού να την αναζητήσουμε;

Ο αρχιτέκτονας R. Venturi, στο έργο του Πολυπλοκότητα και Αντίφαση στην Αρχιτεκτονική, προσφέρει μια θεωρία, που στόχο έχει να υποστηρίξει και να παροτρύνει μια αρχιτεκτονική πρακτική βασισμένη στην πολυσημία.

"Μια αξία αρχιτεκτονική επικαλείται πολλά επίπεδα σημασίας και συνδυασμούς εστιών προσοχής: τα στοιχεία της γίνονται αντικείμενο ανάγνωσης και επεξεργασίας με διαφορετικούς τρόπους ταυτόχρονα."

Ο R. Venturi αναζητά χώρους και μορφές που να παρακινούν πολλαπλές ερμηνείες. Κατά της διάζευξης που επιβάλλει η λογική του Μοντέρνου Κινήματος, επιδιώκοντας τα στοιχεία να έχουν ή τον έναν χαρακτήρα ή τον άλλον, ο Venturi προωθεί τη σύζευξη, στοιχεία που είναι και το ένα και το άλλο. Η ίδια η εμπειρία του αστικού περιβάλλοντος είναι αντιφατική και πολύπλοκη, πίσω όμως από το χάος της σύγχρονης πόλης υπάρχει μια δύσκολη, μη προφανής τάξη. Με την έννοια αυτή, η τάξη που περιγράφει στο αστικό περιβάλλον ο Venturi δεν είναι παρά μόνο ο καμβάς στον οποίο υφαίνονται τα άπειρα συγκρουόμενα μηνύματα, που εκπέμπει κάθε χωρική μορφή ή διάταξη.

Μέσα από τα λόγια του Jean Nouvel το Beaubourg παρουσιάζεται ως ένα αρχιτεκτόνημα που έχει παρερμηνεύσει τον κόσμο, γεγονός που προϋποθέτει μια σύγκρουση. Η σύγκρουση του Beaubourg με την εποχή του δεν έγκειται στην απολυτοποίηση της αρχιτεκτονικής του αλλά στην αδυναμία ένταξής του στον αστικό χώρο.

Όλα αυτά σχετίζονται με την πρόσληψη ενός ενδιάμεσου παλαιοποιητικού συστήματος, που παραπέμπει στο οικιστικό συγκρότημα Pessac, σχεδιασμένο από τον Le Corbusier το 1925, στο οποίο οι κάτοικοι παραβίασαν τη σύμβαση του χώρου, παραφθείροντας την πουριστική γλώσσα.

Στην αρμονία των απόλυτων κύβων-κατοικιών με μεγάλα συνεχή ανοίγματα και επίπεδες στέγες, οι κάτοικοι πρόσθεσαν τα δικά τους σημεία οικειότητας. Τα μεγάλα ανοίγματα χωρίστηκαν, έγιναν συμβατικά παράθυρα, οι στέγες απέκτησαν διακοσμητική στέψη, που παρέπεμπε στην επικλινή στέγη, γλάστρες κάτω από τα παράθυρα και άλλα σύμβολα κατοικίας προσαρμόστηκαν πάνω στους λευκούς γεωμετρικούς όγκους, με στόχο την αφομοίωση του καινούριου μέσω της παλινδρόμησης.

Με ανάλογο τρόπο, η σύγκρουση του Beaubourg με το χώρο αναδεικνύεται σε χαρακτηριστικό σημείο της ταυτότητάς του

57 Ι H ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

Στη σημειωτική ερμηνεία, παρατηρούμε πως το κεντρικό ζήτημα με το οποίο ασχολείται η σημειωτική προσέγγιση, δεν είναι τι σημαίνει μορφή, αλλά πώς οι μορφές σημαίνουν αυτά που σημαίνουν. Με άλλα λόγια, η σημειωτική περιέχει την αναγνώριση της φύσης του συστήματος σημασιοδότησης που λειτουργεί σε κάθε περίπτωση.

Ως αρχιτέκτονας που μεταξύ άλλων ασχολείται ενεργά τόσο με τη σύνθεση όσο και με τη διδασκαλία της αρχιτεκτονικής εσωτερικών χώρων, θεώρησα πως ήρθε πλέον η στιγμή να εγκαινιάσω και στο blog μια νέα ενότητα, που να ασχολείται με το αντικείμενο αυτό. Με "σώζει" εξάλλου [και με δικαιολογεί, επίσης] ο τίτλος του ιστολογίου μου: αρχιτεκτονική αντίστιξη...

Δεν είναι τυχαίο ωστόσο το γεγονός ότι δεν αναφέρω τον όρο "διακόσμηση": για μένα, η αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων επιχειρεί μία σύνθεση, μία ανάλυση του χώρου, που ταλαντεύεται στη σύνταξη του χώρου και στη σύνθεση κι ερμηνεία της αρχιτεκτονικής, με αποτέλεσμα "εσωτερικές" συνθέσεις, που αναφέρονται στη "συντακτική" όψη του κτίσματος ως στοιχειώδες-περίπλοκο και στη "σημασιολογική" όψη του κτίσματος ως έκφραση-περιεχόμενο.

Σε κάθε μελέτη διαμόρφωσης ενός εσωτερικού χώρου, το στοίχημα είναι ένα: το εκάστοτε κτίριο του εκάστοτε αρχιτέκτονα -οι εκάστοτε όψεις, οι εκάστοτε κατόψεις, οι εκάστοτε τοίχοι, τα εκάστοτε χρώματα, η εκάστοτε υφή των υλικών, τα εκάστοτε παράθυρα, τα εκάστοτε μπαλκόνια, τα εκάστοτε δάπεδα, ο εκάστοτε περιβάλλων χώρος, τα εκάστοτε γεωμετρικά χαρακτηριστικά- να εξετάζονται ως ένα σύνολο στοιχείων οπτικών [όπως είναι τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά και το χρώμα], αφής, ήχου [όπως ο θόρυβος και η μουσική], υφής, οσμής, κιναισθητικών στοιχείων [δηλαδή στοιχείων αντίληψης κατά τη μετακίνηση], με άλλα λόγια στοιχείων που προσδιορίζονται από την αντίληψη.

Και πίσω από την αντίληψη...υπάρχει το φως και η γεωμετρία που απλώνεται στο χώρο. Ακόμη,το ενδιαφέρον μετατοπίζεται και στη λογική των σημάτων, των ενδεικτών, της άρθρωσης και άλλων συστατικών μιας "εκ των έσω" ερμηνείας της αρχιτεκτονικής αλλά και του σχεδιασμού.

Με την έννοια αυτή το αρχιτεκτονικό έργο δημιουργεί ένα δικό του αντιληπτικό περιβάλλον, όπου οργανώνονται το κενό και το πλήρες, ο χώρος και τα υλικά χαρακτηριστικά

O Louis Kahn έγραψε ότι "η ουσία του χώρου αντικαθρεφτίζει τι θέλει [...] στην ουσία του χώρου υπάρχει το πνεύμα και η θέληση για έναν ορισμένο τρόπο ζωής...και το σχέδιο πρέπει να ακολουθεί πιστά αυτή τη θέληση [...]. Πριν ένας σιδηροδρομικός σταθμός γίνει κτίριο, θέλει να είναι δρόμος".

Συνεχίζω...: πριν ένα φανταστικό κτίριο γίνει κτίριο αληθινό, θέλει να είναι φαντασία, με την έννοια όμως ότι ο χώρος εδώ νοείται ως ο μικρόκοσμος του ίδιου του αρχιτέκτονα.

56 Ι ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΕ ΥΠΑΡΞΙΑΚΟΥΣ ΟΡΟΥΣ

"Βρίσκομαι περιορισμένος στο ιλιγγιώδες αυτό παρόν, το οποίο μπορούμε να παραδεχτούμε πως ενέχει, μέσα στη μηδαμινή στενότητά του, τον τρομακτικό αριθμό των υπόλοιπων μεμονωμένων στιγμών".

[Borges]

Αρχιτεκτονική για το τώρα.
Ή μάλλον..."αρχιτεκτονική υπολογισμένη με το χρόνο", ένα αρχιτεκτονικό στιγμιότυπο.
Ο χρόνος καταργείται τη στιγμή της δημιουργίας, όχι επειδή εγώ ως αρχιτέκτονας αισθάνομαι αιώνιος ή επειδή η τέχνη μου με διατηρεί για πάντα μέσα στην αιωνιότητα του έργου, αλλά επειδή εγώ ο ίδιος, ο αρχιτέκτονας, δεν είμαι κανείς.

Και πάλι Borges:

"Η πραγματικότητα μοιάζει με το είδωλο του εαυτού μας που ξεπροβάλλει σε όλους τους καθρέφτες, ένα ομοίωμα που η ύπαρξή του οφείλεται στη δική μας ύπαρξη, που ακολουθεί τις κινήσεις μας, αλλά που αρκεί να το αναζητήσουμε για να το ξαναβρούμε".

Τελικά...ναι.
Η αρχιτεκτονική σκέψη αναπαράγεται από την αντανάκλαση του εαυτού της.
Και σαν το ποτάμι που όταν φτάνει στη θάλασσα το πρώτο νερό, γυρίζει πίσω, το πριν, το τώρα, το μετά, γίνονται ένα.-

51 Ι Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΣΟΚ [μέρος β']

Ο Jacques Tati τάσσεται κατά του Μοντέρνου Κινήματος, και η ταινία του εκφράζει ένα αίτημα πολύ διαφορετικό από αυτό του Μοντέρνου Κινήματος, ένα αίτημα που αναζητά την καταδήλωση βεβαιοτήτων μέσα σε μια ενοποιημένη ουτοπία.
Κατ' επέκταση, η παραπάνω συλλογιστική για το Playtime, συσχετίζεται με την έννοια του "σοκ", ενός σοκ που για να είναι αποτελεσματικό στον διαμεσοποιημένο κόσμο του κινηματογράφου [στον πολιτισμό των εικόνων], πρέπει να συνδυάσει την ιδέα της λειτουργίας ή της δράσης με εκείνη της εικόνας. Με την έννοια αυτή, ο κινηματογράφος του Tati δεν είναι μια επεξηγηματική τέχνη, ούτε επεξηγεί αρχιτεκτονικές θεωρίες.
Κατανοώντας τη φύση των περιστάσεων της εποχής του και τις διαδικασίες των μέσων που τις συνοδεύουν, ο Tati κατασκευάζει "συνθήκες" που δημιουργούν μια νέα πόλη, και νέες συνθήκες μεταξύ χώρων και γεγονότων. Άλλωστε και η αρχιτεκτονική δεν έχει να κάνει με τις συνθήκες του σχεδιασμού, αλλά με το σχεδιασμό των συνθηκών...
Η Tativille μοιάζει χαοτική. Ωστόσο, σημασιοδοτεί την εμφάνιση μιας νέας αστικής δομής, μιας νέας αστικότητας. Και, σε τελική ανάλυση, οι αντιπαραθέσεις και οι συνδυασμοί των στοιχείων της είναι αυτοί, που μπορούν να εφοδιάσουν τον θεατή της ταινίας, με το "γεγονός", με το "σοκ".

50 Ι Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΣΟΚ [μέρος α']

Στο Playtime, η αποσπασματικότητα και η απώλεια του τόπου που παρήχθησαν από την χωρίς κλίμακα αντιπαράθεση αυτοκινητόδρομων, ψηλών κτιρίων και "γυάλινων" κατοικιών, θεωρείται ως ένα σημάδι της ζωτικότητας του αστικού πολιτισμού.
Το Playtime υπονοεί την πραγμάτωση γεγονότων μέσα από το αστικό σοκ, εντατικοποιώντας και επιταχύνοντας την αστική εμπειρία μέσα από τη σύγκρουση και την αποσύνδεση. Στο πορτρέτο της μεγαλούπολης Tativille δεν παρουσιάζεται η ιστορία της ούτε επισημαίνονται οι βασικές τοποθεσίες ή τα μνημεία. Το πορτρέτο της Tativille έχει τη δομή ενός κολάζ, γιατί παρουσιάζει ουσιαστικά τη νέα συνάρθρωση της εικόνας κάθε πόλης. Είναι μια απόπειρα να συλληφθεί ο φευγαλέος, προσωρινός χαρακτήρας της ζωής στην πόλη σε μια σειρά από εικόνες.